Aan wie behoort het leven toe?

Het lijkt wel of het deze week allemaal over de dood gaat, niet zo verwonderlijk nu de dagen korter en donkerder worden en Allerzielen eraan komt. Ik lees een stuk in de Correspondent van een huisarts die schrijft over ‘de dood op bestelling’ en hoeveel moeite ze heeft als arts met een verzoek tot euthanasie. Het heeft te maken met opleiding, cultuur en doctrines. Hoe ben je opgeleid? Wat zijn je kernovertuigingen? Wat heb je geleerd over doodgaan?

Door Jolande Rommens-Musquetier

Rituelen en tradities verdwijnen

Vroeger hadden we sterke religieuze instituten zoals de verschillende kerken. Zij bepaalden hoe je moest leven en hoe te sterven en hoe die stervensbegeleiding ging. Religieuze tradities, regels en rituelen bieden houvast en markeren de belangrijke levensfasen als geboorte, volwassen worden, huwelijk, ouders worden en tenslotte het sterven. Nu met de steeds kleiner wordende invloed van religie in het dagelijks leven van de gemiddelde Nederlander, verdwijnen ook de tradities en rituelen. Het wordt een individueel proces wat zich vaak stilletjes, ver van de populaire social media, voltrekt met uitzondering van een aantal mensen op Twitter die hun stervensproces delen en daar massaal steun en empathie voor terugkrijgen.

Individueel versus gemeenschap

Men bevindt zich steeds vaker in een niemandsland van individualisme. Het ik-tijdperk wat al lang geleden is begonnen focust zich op de individuele ontwikkeling, het persoonlijke succes en geluk. Waar vroeger de gemeenschapszin groot was en men via een kerkgemeenschap aardig op de hoogte en vaak ook meer betrokken was van het wel en wee van de ander, heeft het individualisme in onze samenleving weliswaar meer vrijheid gebracht en de verzuiling beslecht, maar het heeft ook steeds meer eenzaamheid en niet-verbonden zijn gegeven. Religie maakte plaats voor persoonlijke spiritualiteit en spirituele beleving. Hiermee verloor men echter steeds meer de verbinding met elkaar.

Niet verbonden zijn geeft eenzaamheid

Eenzaamheid is een steeds groter wordend probleem. In de bejaardenhuizen waar voorheen bejaarden nog gezamenlijk, apart woonden hebben plaatsgemaakt voor steeds meer en langer thuis wonen van ouderen. Die vervolgens vereenzamen en zich genoodzaakt zien door toenemende fysieke en psychische beperkingen, steeds minder in verbinding te staan met de ander. Niet zelden zie je daarom een wens tot euthanasie of een zelfgekozen sterven omdat het leven voor hen voltooid voelt. Ze zijn niet meer nodig, er is vaak niemand meer die niet beroepshalve naar ze omkijkt. Het nut en de zingeving van het leven raakt verloren en er is geen houvast meer in een geloof of regels over leven en sterven.

Euthanasieverzoek

De arts wordt erbij gehaald met het verzoek om te mogen sterven maar wil hier vaak liever niet aan meewerken, want die is opgeleid om te genezen en heeft eerder gezworen om gezondheid te bevorderen en niet om sterven te begeleiden of te veroorzaken. De arts is wetenschappelijk opgeleid en heeft ook geen spirituele boodschap van hoop op verlichting of een gloedvol hiernamaals na doorgemaakt lijden. De arts in de rol als stervensbegeleider is nog relatief nieuw (SCEN-arts) en niet alle artsen kunnen hierachter staan of hebben hier tijd voor. Je moet maar geluk hebben met je arts als hij of zij je wil helpen. Al was het maar omdat het OM om de hoek loert naar artsen die hun boekje misschien wel te buiten zijn gegaan uit compassie of medeleven.

De vraag blijft over: aan wie behoort het leven toe?

Vroeger was het antwoord simpel: “Aan God” en daarmee was de kous af. Daar hoefde je geen discussie over te voeren of verder over na te denken. Nu echter ligt dat gecompliceerder. Wiens wens wordt gehoord? Je vraagt er niet om, om geboren te worden maar vragen om de dood, is eveneens een probleem. Het ‘mag niet’, het voelt voor velen niet goed en er is taboe of angst over. Hoort het leven mijzelf toe? Mag ik er over beslissen wanneer het genoeg is? Wanneer ik niet meer wil? Of moet ik me hierin lijdzaam voegen naar een andere ‘bijbel’, de DSM of het Wetboek van Strafrecht? Wiens wens wordt gehoord als iemand wil sterven maar telkens te horen krijgt dat het niet mag, niet kan...? Dat je eerst ‘uitbehandeld’ moet zijn tot er helemaal geen enkele hoop of levenskracht meer is, na een lange lijdensweg en dat je dan bij voorkeur wel zelfstandig dood moet gaan of omdat je lichaam het opgeeft of omdat je psyche het heeft opgegeven.

Ik eindig zoals ik begin. Aan wie behoort je leven toe? Een vraag om over na te denken in deze donkere dagen.